Τα παιδικά σχέδια αποτελούν το μέσο έκφρασης των δημιουργών τους. Τα βασικά στοιχεία για την εκφραστική σχεδιαστική ικανότητα είναι η κινητικότητα, η αντίληψη, η πλευρίωση, η συμβολική λειτουργία, η γλώσσα.
Η εξέλιξη στις ζωγραφιές του παιδιού συμβαδίζει με την νευρολογική και την ψυχολογική του εξέλιξη. Ήδη από την ηλικία των 2-3 ετών το παιδί μουτζουρώνει, φτιάχνει σχέδια με τα δάχτυλά του στην άμμο, με τα μολύβια και τους μαρκαδόρους στο χαρτί.
Κάθε γραμμή δηλώνει κάτι για το παιδί. Όταν το ρωτήσουμε θα μας πει ποια γραμμή αντιστοιχεί στον μπαμπά, τη μαμά κλπ. Όλες αυτές οι γραμμές μαζί συνθέτουν μια ιστορία: την ιστορία των επιθυμιών, των συναισθημάτων, των φόβων του παιδιού σε κάθε εξελικτικό στάδιο. Και η ιστορία αυτή προβάλλεται στο χαρτί: να γιατί ονομάζουμε προβολικά τα τεστ αυτού του τύπου.
Μέσα από τη ζωγραφική το παιδί εξασκείται στο σωστό κράτημα του μολυβιού και στον κινητικό συντονισμό.
Αρχικά λοιπόν, το παιδί 1 έως 3 ετών εκφράζεται μέσα από το μουτζούρωμα. Στην ηλικία των 3-4 ετών εισάγεται σταδιακά στην απεικόνιση μορφών και σχημάτων. Οι μορφές προηγούνται ως άμεση συνέπεια του μουτζουρώματος. Τα σχήματα γεννιούνται από την τελειοποίηση των μορφών και από μια πιο ανεπτυγμένη έννοια της αισθητικής.
Σταδιακά αρχίζουν να εμφανίζονται αναπαραστάσεις σχημάτων και σχεδίων όπως αυτοκίνητα, βάρκες, τανκ και αεροπλάνα, πύραυλοι, ρομπότ κ.α. Αν ζητήσουμε από ένα παιδί να ζωγραφίσει ένα ζώο, η επιλογή του μπορεί να μας δώσει πλήθος πληροφοριών για τον χαρακτήρα και τις ενδόμυχες επιθυμίες του παιδιού.
Για παράδειγμα η ζωγραφιά ενός σκύλου φανερώνει χαρακτήρα καλοσυνάτο, ειλικρινή, συναισθηματικά εξαρτημένο από τα κοντινά πρόσωπο. Αντίστοιχα η επιλογή του παιδιού να ζωγραφίσει ένα άγριο ζώο φανερώνει επιθετικότητα που επιστρατεύεται για την προσπέλαση εμποδίων, αρχηγικές τάσεις, παρορμητικότητα, υπερηφάνεια κ.α.
Από την ηλικία των 4 ετών μπορούμε να αντιληφθούμε τα συναισθήματα των παιδιών μέσα από τα σχέδιά τους. Ο ήλιος είναι ο μπαμπάς, το σπίτι είναι η μαμά, το δέντρο είναι το Εγώ. Ακόμη και η επιλογή των χρωμάτων που θα επενδύσουν τα σχέδιά τους είναι σπουδαίας σημασία για τον ειδικό που θα αποκρυπτογραφήσει το παιδικό σχέδιο.
Η λύπη ή η δυσφορία του παιδιού μπορεί να εκφραστεί με ένα ήλιο χωρίς ακτίνες, ένα σπίτι χωρίς καπνό ή παράθυρα, ένα γκρίζο ουρανό και χοντρές σταγόνες βροχής.
Η σπουδαία ψυχαναλύτρια Φρανσουάζ Ντολτό έγραψε πως «με το παιδικό σχέδιο αποκτάμε πρόσβαση στις φαντασιακές αναπαραστάσεις, στο συναισθηματισμό και στην εσωτερική συμπεριφορά του υποκειμένου. Με αυτόν τον τρόπο το ίδιο το σχέδιο, μας βοηθά να προσανατολίσουμε την συζήτησή μας με τα παιδιά.
Κατά την παιδοψυχιατρική εκτίμηση σε παιδιά 3 έως 12 ετών είναι σύνηθες να δίνουμε στο παιδί υλικά ζωγραφικής και να του ζητάμε να ζωγραφίσει ένα σπίτι, ένα δέντρο, ένα άνθρωπο και μια οικογένεια.
Σε κάθε περίπτωση θα παρατηρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο κρατάει το παιδί το μολύβι, την θέση και το μέγεθος του σχεδίου στο χαρτί, τον τύπο της φιγούρας που έφτιαξε, τις διορθώσεις που θα θελήσει να κάνει, τα δικά του σχόλια για τη ζωγραφιά, τον χρόνο που χρειάστηκε και την αυθόρμητη στάση του.
Οι γονείς καλό είναι να ενθαρρύνουν την έκφραση του παιδιού μέσα από την ζωγραφική και να του προσφέρουν τα υλικά και το χώρο για να ζωγραφίσει συντροφεύοντάς το αλλά αποφεύγοντας τους σχολιασμούς όταν αυτοί εμπεριέχουν ανησυχία.
Μια ζωγραφιά μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα μιας συνομιλίας με το παιδί γι΄αυτό που δεν μπορεί να λεκτικοποιήσει. Θα ήταν λάθος όμως να θεωρηθεί ότι μπορεί μέσα από την ερμηνεία του παιδικού σχεδίου να αξιολογηθεί ένα παιδί. Οι ζωγραφιές είναι ένα συμπληρωματικό εργαλείο για τους ειδικούς και δεν αποτελούν τον μοναδικό τρόπο αξιολόγησης του παιδιού.
